News will be here
Kadr z filmu "Martwica mózgu" (reż. Peter Jackson, 1992), fot. Trimark Pictures

Halloween coraz bliżej, w kinach "Apokawixa" Xawerego Żuławskiego – prawdopodobnie pierwszy w historii rodzimej kinematografii film o zombie. Czy to nie idealny moment na przyjrzenie się ewolucji żywych trupów w kinie, a także maraton klasycznych tytułów wartych poznania?

Zombie, czyli żywe trupy z apetytem na mózg, są od lat zakorzenione w zbiorowej popkulturowej świadomości odbiorców. Filmy, seriale, komiksy, książki, gry video i planszowe – trudno pozbyć się wrażenia, że zombie opanowały świat. Tak jak wszystkie trendy, tak i ten na przestrzeni lat ewoluuje, a twórcy opowieści o nieumarłych szukają nowych dróg dotarcia do odbiorców. Jak temat prezentuje się w kinie? Na to pytanie oczywiście nie sposób odpowiedzieć w jednym felietonie, ale spróbujemy przyjrzeć się kilku dominującym tendencjom w nurcie opowieści o zombie ze srebrnego ekranu.

“Białe Zombie”, czyli od czego się to wszystko zaczęło

Białe Zombie (1932), Victor Halperin, Columbia Studios
Kadr z filmu “Białe Zombie” (reż. Victor Halperin, 1932), fot. Columbia Studios

Pierwsze wzmianki o postaciach w stylu zombie pojawiły się w powieści “Voodoo” Henry’ego Francisa Downinga z 1914 roku. Niespełna dwadzieścia lat później, w 1932 roku, można je było zobaczyć na ekranie za sprawą “Białych Zombie” w reżyserii Victora Halperina. To właśnie film z Bélą Lugosim wyznaczył standardy na kilka następnych dekad, łącząc nierozerwalnie motyw zombie z magią voodoo i tropikalną scenerią.

Jak widać, początkowe wersje zombie różniły się od tego, z czym kojarzymy je dzisiaj. Akcja tego typu opowieści rozgrywała się wśród czarnoskórej społeczności, a same zombie nie miały wcale apetytu na ludzki mózg. Mimo że “Białe Zombie” okazało się finansowym sukcesem (zwłaszcza jak na niezależną produkcję), to film nie doczekał się wielu naśladowców.

“Revolt of the Zombies” (1936), z punktem wyjścia w postaci zombie-żołnierzy podczas I wojny światowej, czy “The Devil's Daughter” (1939) to pojedyncze przykłady inspiracji “Białymi Zombie”. Istotnym tytułem raczkującego nurtu i prawdopodobnie najlepszą realizacją filmu o zombie sprzed ery Romero jest natomiast produkcja “Wędrowałam z zombie” z 1943 roku.

Filmy George’a A. Romero jako definicja gatunku

Świt żywych trupów (1978), George A. Romero, Universal Pictures
Kadr ze “Świtu żywych trupów” (reż. George A. Romero, 1978), fot. Universal Pictures

Bez George’a A. Romero nie byłoby żywych trupów, jakie znamy dzisiaj. To właśnie w jego filmach pojawił się zombie jako ożywione, wolno poruszające się i rozkładające ciała, które dziś są archetypicznym wyobrażeniem tych stworów. Nawet mimo tego, że w pierwszym filmie Romero nie pada słowo “zombie”, a nieumarli nazywani są “ghulami”.

“Noc żywych trupów” George’a A. Romero z 1968 roku inspiruje twórców fabuł o zombie do dziś. Reżyser zamienił magię voodoo na promieniowanie po wybuchu rakiety, a tym samym zuniwersalizował żywe trupy. Niskobudżetowy horror nie tylko wyznaczył drogę dla debiutującego reżysera, ale też odmienił kino grozy. W momencie premiery był uznawany za niezwykle brutalną produkcję, jako jeden z pierwszych filmów w roli głównej sytuował czarnoskórego mężczyznę. Ponadto szokował brakiem szczęśliwego zakończenia.

Dziesięć lat po premierze oryginału powstała kontynuacja. “Świt żywych trupów” miał zdecydowanie większy budżet, przez co kameralność “Nocy…” zniknęła bezpowrotnie. Akcja ponownie została osadzona w jednym miejscu (tym razem miejscem akcji stało się opuszczone centrum handlowe).

W dniu premiery “Świt żywych trupów” odczytano jako krytykę konsumpcjonizmu. Dziś przesłanie to wciąż pozostaje aktualne, co czyni seans filmu Romero jeszcze bardziej intrygującym. Mimo że Romero przez kolejne dekady dostarczał widzom następne filmy o zombie, nigdy nie wrócił do poziomu, który zaprezentował w dwóch pierwszych częściach swojego cyklu.

“Wysyp żywych trupów” i “Zombieland” – zombie na wesoło

Wysyp żywych trupów ( 2004), Edgar Wright, Universal Pictures
Kadr z filmu “Wysyp żywych trupów” (reż. Edgar Wright, 2004), fot. Universal Pictures

Krwiożercze zombie jako źródło humoru? Na ten pomysł wpadli producenci filmowi już w latach 40. XX wieku. Jednak ani “Ghost Breakers” (1940), ani “Zombies on Broadway” (1945) nie zapisały się w historii kina jako produkcje szczególnie udane. Co innego chyba najpopularniejsza komedia o zombie, czyli wysokobudżetowy debiut Edgara Wrighta. “Wysyp żywych trupów” zaskakiwał brytyjskim poczuciem humoru i sprawną realizacją.

Kultowy film łączy elementy horroru o zombie z komedią romantyczną i buddy movie. To opowieść o dwóch kumplach-nieudacznikach, którzy na kacu muszą stawić czoła hordom zombie w Londynie. Za realizację odpowiadała paczka kumpli, którzy w film wlali całą swoją miłość dla filmów Romero i Lucio Fulciego (o którym dwa akapity niżej), a także serii gier “Resident Evil”. Z tej mieszanki powstała rzecz oryginalna, cudownie zabawna i ponadczasowa.

Równie wielu fanów zaskarbiła sobie komedia z Woodym Harrelsonem, Jessem Eisenbergiem i Emmą Stone. “Zombieland” opowiada o niedopasowanej grupie, która musi przetrwać w świecie opanowanym przez zombie. Podróż przez USA pozwala im nawiązać relacje niemal rodzinne. Nic nie zbliża tak, jak niebezpieczeństwo zostania pożartym przez żywe trupy, prawda?

“Wyleczeni” – pogrywanie z konwencją

Każdy popularny nurt spotyka się w końcu z dekonstrukcją. Nie inaczej jest z filmami o zombie. Przykładów można podać oczywiście kilka, nie wyczerpię tu tematu, podobnie jak w żadnym z wcześniejszych akapitów. Skupię się natomiast na jednym filmie, który porusza ciekawe wątki społeczne – przewrotny pomysł na ten film skrywa już tytuł.

“Wyleczeni” Davida Freyne’a pokazuje świat, który uległ epidemii zombie. Jednak po wielu latach egzystowania w świecie, gdzie ludzie zmieniają się w żywe trupy, zostaje wynalezione lekarstwo. Część przemienionego społeczeństwa wraca do normalności. I tu jest pies pogrzebany – film Freyne’a zadaje ciekawe pytania w stylu: “Jak traktować sąsiada, który przemieniony w zombie zabił członka twojej rodziny?”.

Sam koncept jest niestety lepszy niż finalny produkt, jednak warto docenić ambitne podejście do tematu. Warto sprawdzić, zwłaszcza jeśli ktoś szuka dramatu o żywych trupach, a nie kolejnego filmu akcji.

Apetyt na mózg w innych językach

Zombie Express (2016), Sang-ho Yeon, Mayfly
Kadr z filmu “Zombie Express” (reż. Sang-ho Yeon, 2016), fot. Mayfly.

Osobny tekst warto byłoby poświęcić filmom o zombie spoza USA. Dziś wspomnieliśmy jedynie komedię z Wielkiej Brytanii i dekonstrukcję nurtu z Irlandii. Warto natomiast pamiętać, że chociażby Włochy czy kraje azjatyckie mają długą tradycję w portretowaniu zombie na ekranie.

Tamtejsze horrory są często o wiele bardziej dosadne pod względem prezentowania brutalności i seksualności (ze względu na inne warunki cenzorskie). Filmy włoskie mogą być wysublimowane wizualnie, z kolei produkcje koreańskie przekraczają wszelkie granice i w odbiorcach z innych kręgów kulturowych potrafią wywołać szok. Jednocześnie “Zombie Express” Sang-ho Yeona stał się światowym hitem.

Wspomnieć należy o włoskim specjaliście od żywych trupów, czyli Lucio Fulcim. To autor między innymi filmów “Zombie – pożeracze mięsa” czy “Miasta żywej śmierci”. Obie produkcje z przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych to absolutne klasyki, które trzeba znać. Warto je obejrzeć, zwłaszcza gdy zna się horrory Romero, które uchodzą za egzemplifikacje nurtu, by zobaczyć różnicę stylu.

Kino o zombie to temat rzeka, który trudno ująć kompleksowo w jednym artykule. Z pewnością każdy z was ma w głowie inne przykłady filmów o żywych trupach i produkcje, których ja na powyższej liście nie ująłem. Nurt ten jest szeroki i liczny, a wciąż przybywa nowych tytułów. Jak w to wszystko wpisze się polska “Apokawixa”? O tym będzie się można przekonać, wybierając się do kina na film Xawerego Żuławskiego.

Jan Sławiński

Jan Sławiński

Absolwent Filmoznawstwa (I i II stopień) oraz Tekstów Kultury (II stopień) na Uniwersytecie Jagiellońskim. Publikuje w internecie, prasie specjalistycznej („Ekrany”, „Czas Literatury”, „Zeszyty Komiksowe”) oraz tomach zbiorowych („1000 filmów, które tworzą historię kina”, „Poszukiwacze zaginionych znaczeń”). Od ponad dziesięciu lat prowadzi autorskiego bloga jako Anonimowy Grzybiarz.
News will be here